Mensen in een etagewoning voelen zich gemiddeld eenzamer dan mensen in een grondgebonden huis. En ook digitalisering heeft impact op het eenzaamheidsgevoel. Dat blijkt uit onderzoek van Bureau HHM en ZorgfocuZ. Deze inzichten geven ook belangrijke lessen voor sociaal werkers, leggen de onderzoekers uit.

Bron: Zorg+Welzijn
Door: Tea Keijl

Aan het onderzoek werkten ongeveer 3500 mensen mee, verspreid over het land. De deelnemers gaven hun gevoel van eenzaamheid gemiddeld een 6,8 op een schaal van 11. Deze score is gebaseerd op elf stellingen, zoals: ‘er zijn genoeg mensen op wie ik in geval van narigheid kan terugvallen’ en ‘vaak voel ik mij in de steek gelaten’.

Bevestiging van de complexiteit
De onderzoekers werkten voor de vragenlijst samen met wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen en Tilburg University. Verder deden ze een (inter)nationale literatuurstudie en spraken ze met ongeveer tien praktijkdeskundigen uit diverse werkvelden zoals de gehandicapten-, ouderen- en jeugdzorg, lhbtiq+ vertegenwoordigers en gemeentelijke beleidsmakers.

Het onderzoek bevestigt hoe complex eenzaamheid is, zegt Ellen Geuzebroek. Zij werkt als onderzoeker en adviseur bij bureau HHM. ‘Heel verschillende groepen zijn kwetsbaarder voor eenzaamheid, zoals tachtigplussers, alleenstaanden, mensen onder de vijftig, mensen met een praktische opleiding en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. Sociale eenzaamheid is bovendien iets anders dan emotionele eenzaamheid. Er is dus ook geen one size fits all oplossing.’

Aanknopingspunten
De nieuwe inzichten over het verband tussen woningtype en eenzaamheid leveren ondanks de complexiteit van het vraagstuk aanknopingspunten op voor het aanpakken van eenzaamheid, zegt Caroline Coumans, adviseur bij bureau HHM. ‘We weten nog niet hoe dat verband precies te verklaren valt, maar feit is dat mensen in een etagewoning zich gemiddeld eenzamer voelen dan mensen in een grondgebonden huis.’

Kwetsbaar voor eenzaamheid
Het kan best zijn dat de etagewoning an sich niet de oorzaak is van de sterkere eenzaamheid. ‘Er is verdiepend onderzoek nodig om te bezien hoe het verband precies loopt’, erkent Geuzebroek. ‘Het lijkt erop dat mensen die om andere redenen kwetsbaar zijn voor eenzaamheid, vaker dan gemiddeld in hoogbouw wonen. Als we de gegevens corrigeren voor bijvoorbeeld inkomen en opleidingsniveau, dan valt het verschil grotendeels weg.’ Heeft een bewoner van een etagewoning een laag inkomen, dan is de kans op eenzaamheid groter dan bij iemand met een hoog inkomen in datzelfde woningtype.

Nieuwe Omgevingswet
Los van het verband bepleiten de onderzoekers extra aandacht voor de sociale implicaties in de fysieke leefomgeving. Wat dat betreft is er volgens Coumans een positieve beweging gaande, mede dankzij de nieuwe Omgevingswet, die juli 2022 van kracht wordt. Gezondheid en veiligheid zijn twee belangrijke thema’s binnen de Omgevingswet. Bij de inrichting van de fysieke leefomgeving moet voortaan rekening gehouden met de ‘zachte’ kant: maatschappelijke vraagstukken als langer zelfstandig wonen, gezondheid en inclusiviteit. Daarnaast werken gemeenten aan een woonzorgvisie, waarin zowel het fysieke als het sociale domein een plek moeten krijgen.

Stenen stapelen
Stenen stapelen moet gebeuren op een manier die bijdraagt aan het welzijn van de inwoners, zegt Coumans. ‘In de ontwerpen voor nieuwbouw moet meer gelegenheid voor terloops contact komen. Ook bouwen in kleinere clusters kan bijdragen aan het tegengaan van sociale eenzaamheid.’

Onveilig gevoel
Terloops contact stimuleren kan ook in de buitenruimte, door bankjes strategisch te plaatsen. Bij dit soort verbindingen tussen het fysieke en het sociale kunnen sociaal werkers volgens Coumans een belangrijke rol spelen. ‘Als je van inwoners hoort dat ze zich onveilig voelen rond hun woning of dat ze geen plek hebben om elkaar in de buitenruimte te ontmoeten, dan kun je daarmee naar het fysieke domein.’

Aangepast zebrapad
Trek aan de bel bij de eigenaar van het complex of de afdeling ruimtelijk van de gemeente, vervolgt ze. ‘Zij bewegen steeds meer de kant op van het sociale domein. Dat zie ik echt op heel veel plaatsen gebeuren. Zoals in Enschede, daar ligt sinds kort een aangepast zebrapad over de drukste weg van de stad. Dankzij de inzet van het plaatselijke verpleeghuis is de oversteek naar het winkelcentrum nu veel makkelijker. En dat winkelcentrum is bij uitstek de plek voor een praatje.’

Digitalisering en eenzaamheid
Behalve een verband tussen woningtype en eenzaamheid laat het nieuwe onderzoek ook een verband zien tussen digitalisering en eenzaamheid. ‘Dat loopt evenmin eenduidig’, legt Geuzebroek uit. ‘We zien dat zowel mensen die weinig gebruik maken van digitale mogelijkheden als mensen die juist heel digitaal zijn, hoger scoren op de eenzaamheidsstellingen. Bij de eerste groep gaat het dan om ouderen, maar net zo goed om veertigers die zich online niet comfortabel voelen.’ Bij de tweede groep, die heel veel online is, zijn het vooral jongeren die daardoor sterker eenzaam zijn. Dat kan volgens Geuzebroek te maken hebben met het perfecte plaatje waarmee ze zich vergelijken maar dat niet realistisch is.

Vertrouwd mee raken
Sociaal werkers kunnen ook op het vlak van digitalisering ondersteunen, stelt Coumans. ‘De werkgever moet een visie ontwikkelen op hoe de organisatie omgaat met digitale hulpverlening. Daarin moet ruimte zitten om sociale professionals beter toe te rusten, zodat die op de hoogte blijven van alle technische mogelijkheden en er zelf vertrouwd mee raken.’
In verschillende trajecten die ze begeleidt ziet Geuzebroek nogal eens huiver bij zorg- en sociale professionals als het om digitale hulpverlening gaat. ‘Zo zijn ze bang dat het digitale contact het fysieke vervangt. De ondersteuning moet altijd hybride zijn, want persoonlijk menselijk contact mag niet ontbreken. Een seniorentablet waarmee iemand elke dag even met een kind op afstand koffie kan drinken moet dus altijd samengaan met fysiek bezoek.’

“Dat kan pa niet meer”
Er is volgens Coumans technisch al veel mogelijk, maar het gebruik van digitale middelen om eenzaamheid te bestrijden staat volgens haar in de kinderschoenen. Bij ouderen gaat het er vaak om de angst om fouten te maken weg te nemen en ze te overtuigen van de veiligheid en het gemak van bepaalde apps, stelt ze.

‘En dat geldt soms ook voor de kinderen’, vult Geuzebroek aan. ‘Die zeggen nog wel eens dingen als “Dat kan pa echt niet meer leren hoor”. Daar kan de sociaal werker ook een rol pakken, om het dan toch te proberen. Vaak lukt het gewoon. Vorige week vertelde een 95-jarige man mij nog dat hij met zijn tablet in de rollator naar de buurvrouw gaat om haar via YouTube filmpjes van vroeger te laten zien.’